آزمایش‌های پزشکی با کمک به پیشگیری، تشخیص و درمان بیماری‌ها نقش مهمی را در سلامت جوامع ایفا می‌کنند. انواع مختلفی از آزمایشگاه‌های پزشکی وجود دارد که هر کدام اهداف منحصر‌به‌فردی را دنبال می‌کند.
آزمایشگاه‌های پزشکی در بسیاری موارد به یکدیگر شبیه هستند. اما، عملکرد هر کدام کمی متفاوت از بقیه است. بنابراین، بیایید به انواع آزمایشگاه پزشکی و ویژگی‌های منحصر‌به‌فرد هر کدام نگاهی بیندازیم.
پیشنهاد ویژه:با راهنمای تعمیر و تجهیز وسایل آزمایشگاهی آشنا شوید.
آزمایشگاه تشخیص طبی
متخصصانی که در آزمایشگاه تشخیص طبی کار می‌کنند، نمونه‌هایی از خون، ادرار، بافت‌ها، سلول‌ها و یا سایر اشکال را مورد آزمایش قرار میدهند. این آزمایش‌ها اطلاعاتی را در مورد سلامتی بیمار در اختیار پزشکان قرار میدهد که می‌تواند به پیشگیری، تشخیص و درمان بیماری کمک کند.
آزمایش‌هایی که در آزمایشگاه‌های تشخیصی انجام می‌شود بسیار تخصصی است؛ به‌خصوص اگر برای اطمینان از نتایج نیاز به آزمایش‌های بعدی باشد. این نوع آزمایشگاه باید دارای مجوز از وزارت بهداشت باشد و کارکنان آن نیز در یکی رشته‌های علوم آزمایشگاهی یا میکروبیولوژی فارغ التحصیل شده باشند.
آزمایشگاه پزشکی تشخیص طبی از قسمت‌های مختلفی از جمله هماتولوژی، بیوشیمی، بانک خون، میکروب شناسی، ایمونولوژی و سرولوژی تشکیل شده است. برخی از انواع تستهای آزمایشگاه تشخیص طبی که در بخش هماتولوژی انجام می‌شود، شامل CBC، ESR، RH، PT، PTT، HT و HB است.
در بخش بیوشیمی نیز تستهای مربوط به قند، کلسترول، تری گلیسیرید، اوره، کلسیم، فسفر، کراتینین، SGPT و SGOT از بیمار گرفته می‌شود. برخی آزمایش‌های مربوط به تعیین گروه خونی، کراس مچ، کومبس مستقیم و غیر مستقیم نیز در بخش بانک خون انجام می‌شود.
آزمایش‌های مربوط به کشت و بررسی مستقیم خون، ادرار، مدفوع و مایعات بدن نیز در قسمت میکروب شناسی این آزمایشگاه پزشکی انجام می‌شود. قسمت ایمونولوژی عملکرد سیستم ایمنی را مورد بررسی قرار میدهد و در بخش سرولوژی نیز آزمایش‌های RF، BHCG و CRP انجام می‌شود.
برای مطالعه :آشنایی با چگونگی تعمیر شکیر لوله
آزمایشگاه پاتولوژی
آزمایشگاه‌های پاتولوژی تست‌هایی را بر روی نمونه‌های خون، بافت و مایعات بدن انجام میدهند که برای تشخیص و نظارت بر بیماری‌ها است. این آزمایشگاه‌های پزشکی با جراحان و انکولوژیست‌ها در ارائه تشخیص‌های دقیق و کمک به درمان بیماران همکاری می‌کنند. دو شاخه از آسیب‌شناسی وجود دارد که این آزمایشگاه‌ها به آن رسیدگی می‌کنند، آسیب شناسی آناتومیک و آسیب شناسی بالینی.
در تست پاتولوژی آناتومیک نمونه‌های بافت با استفاده از میکروسکوپ‌های پرقدرت به‌طور مستقیم مشاهده می‌شود. به‌عنوان‌مثال، نمونه کوچکی که پزشک با استفاده از بیوپسی از بافت گرفته است به آزمایشگاه پاتولوژی فرستاده می‌شود. معمولا در این آزمایشگاه پزشکی، نمونه گرفته شده بررسی می‌شود تا به تشخیص سرطان کمک کند.
آسیب شناسان همچنین می‌توانند نمونه‌های بسیار ظریفی از سلول‌ها را بررسی کنند که به‌عنوان سیتوپاتولوژی شناخته می‌شود و در تشخیص بیماری‌های پوستی بسیار موثر است. پاتولوژی آناتومیک همچنین نقش مهمی در کالبد شکافی ایفا می‌کند و برای شناسایی علت مرگ از آن استفاده می‌شود.
در آسیب شناسی بالینی مایعات بدن از جمله خون، برای اطمینان یافتن از بیماری مورد مطالعه قرار می‌گیرد. آزمایش خون یکی از ساده‌ترین روش‌ها برای تشخیص بیماری است؛ زیرا سلامت خون شما منعکس کننده سلامت سایر اندام‌ها از جمله کلیه و کبد است. دیابت با ارزیابی سطح گلوکز شما تشخیص داده می‌شود، در‌حالی‌که خطر بیماری قلبی با اندازه‌گیری سطح کلسترول شما مشخص می‌شود.
هنگامی که یک نمونه خون در سانتریفیوژ چرخانده می‌شود، به راحتی می‌توان تعداد گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و پلاکت‌های آن را اندازه‌گیری کرد. آزمایش خون همچنین تشخیص بیماری‌هایی مانند کم‌خونی یا سلول داسی شکل را بسیار آسان می‌کند.
آزمایشگاه پاتوبیولوژی
آزمایشگاه پاتوبیولوژی که به آن آسیب شناسی بیولوژیکی نیز گفته می‌شود، در واقع ترکیبی از دو آزمایشگاه تشخیص طبی و پاتولوژی است. تجهیزات و امکانات آزمایشگاه پاتوبیولوژی نسبت به آزمایشگاه تشخیص طبی و پاتولوژی پیشرفته‌تر است. بنابراین، این نوع آزمایشگاه پزشکی می‌تواند تمامی تستهای تشخیص طبی و پاتولوژی را انجام دهد.
در واقع آزمایشگاه پاتوبیولوژی در حوزه‌های پاتولوژی تشریحی و پاتولوژی بالینی فعالیت می‌کند. آسیب شناسان در بخش پاتولوژی تشریحی، نمونه‌های بافت را از طریق میکروسکوپ مورد بررسی قرار میدهند. بخش آسیب شناسی تشریحی خود از سه قسمت بافت شناسی، سیتولوژی و آسیب شناسی قانونی تشکیل شده است.
بخش پاتولوژی بالینی نیز نمونه‌های خون، ادرار و مایعات بدن را برای تشخیص بیماری‌ها مورد بررسی قرار میدهد. این بخش از آزمایشگاه پاتوبیولوژی از قسمت‌های مختلفی از جمله بیوشیمی، هماتولوژی، ایمونولوژی، میکروبیولوژی، هورمون شناسی و آسیب شناسی مولکولی تشکیل می‌شود.
بیشتر بدانید: همزن آزمایشگاهی
تفاوت آزمایشگاه تشخیص طبی و پاتوبیولوژی
همانطور که گفتیم آزمایشگاه تشخیص طبی تنها بر انجام آزمایش‌های بالینی تمرکز دارد. تستهای این آزمایشگاه بر روی نمونه‌های بالینی از جمله خون و ادرار انجام می‌شود. اما، آزمایشگاه پاتوبیولوژی علاوه‌بر انجام آزمایش‌های بالینی، توانایی انجام تستهای تشریحی را نیز دارد.
تفاوت آزمایشگاه پاتولوژی و پاتوبیولوژی
مهم‌ترین تفاوت آزمایش پاتوبیولوژی با آزمایش پاتولوژی این است که علاوه بر تشخیص آسیب، علت آن را نیز معین می‌کند. در بخش پاتولوژی آزمایشگاه بیوپاتولوژی از روش‌های بیوپسی، اتوپسی و سیتوپاتولوژی برای انجام آزمایش‌های تشریحی استفاده می‌شود.
در روش بیوپسی تکه‌ای از بافت زنده و در روش اتوپسی نمونه گرفته شده از بافت مرده در زیر میکروسکوپ مورد بررسی قرار می‌گیرد. روش سیتوپاتولوژی هم وضعیت سلول‌های نمونه را به شکل جزئی‌تر بررسی می‌کند.
آزمایشگاه ژنتیک
آزمایشگاه‌های ژنتیک تست‌هایی را بر روی نمونه‌های دی ان ای (DNA) انجام میدهند که از خون، بزاق و سایر مایعات بدن گرفته می‌شود. نتایج این آزمایش‌ها برای شناسایی اختلالات ژنتیکی یا اهداف تحقیقاتی و پزشکی قانونی مورد استفاده قرار می‌گیرد. از‌طرف‌دیگر مشاوره ژنتیک قبل از بارداری یکی دیگر از مواردی است که به طور معمول در آزمایشگاه ژنتیک انجام می‌شود.
در آزمایشگاه ژنتیک همچنین برخی از بیماری‌های ارثی و استعدادهای ژنتیکی فرد مورد مطالعه قرار می‌گیرد. برخی از تست‌هایی که در این نوع آزمایشگاه پزشکی انجام می‌شود، شامل تعیین توالی دی ان ای، آزمایش ژنتیک، آنالیز کروموزومی و آزمایش حامل است.
آزمایش ژنتیک که به‌عنوان تشخیص مولکولی نیز شناخته می‌شود، یک آزمایش پزشکی است که برای تجزیه‌و‌تحلیل دی ان ای، ژن‌ها یا کروموزوم‌های یک فرد انجام می‌شود. این آزمایش شامل شناسایی و ارزیابی تغییرات یا جهش‌های ژنتیکی است که ممکن است به درمان یک بیماری یا شرایط خاص کمک کند.
میزان احتمال ابتلا نسل آینده خانواده به بیماری ژنتیکی در آزمایشگاه ژنتیک و با استفاده از روش‌هایی مانند پی سی آر (PCR) و کاریوتایپ بررسی می‌شود. هزینه انجام این روش‌ها بسیار زیاد است. اما، در عین حال از دقت بالایی برخوردار است.
خلاصه کلام
آزمایشگاه‌های پزشکی در تشخیص و درمان زودهنگام بیماری‌ها نقش کلیدی و مهمی را ایفا می‌کنند. این مراکز انواع تست‌ها را روی نمونه‌های بیمار (خون، مایعات بدن، سلول‌ها و بافت‌ها) انجام میدهند. در مقاله فوق به توضیح انواع آزمایشگاه پزشکی پرداختیم و تفاوت‌های میان آن‌ها را مورد بررسی قرار دادیم.